Circulaire Interieurs in een Lineaire Wereld

In 2030 moet de Nederlandse bouwsector voor 50% circulair zijn. Maar wat betekent circulair bouwen eigenlijk? En wat zijn de gevolgen voor de interieur sector waar budgetten vaak scherp en tijdlijnen kort zijn? Marieke van den Heuvel (ruimtelijk ontwerper en onderzoeker) duikt samen met Judith Montens (specialist duurzaamheid Baars & Bloemhoff) in de keten van interieurbouw op zoek naar een antwoord op deze vragen. Ze praten met toonaangevende ontwerpers, makers, fabrikanten, adviseurs en slopers over circulair ontwerpen in de praktijk. Hoe gaan ze te werk en waar lopen ze tegen aan? Het komende half jaar publiceren we in de reeks 'duurzame koplopers' maandelijks een interview op deze site. 

In gesprek met Marije Remigius van Fiction Factory en Circu Leren

Fiction Factory bouwt vanuit hun werkplaats in Amsterdam Noord al 30 jaar lang B2B op maat geproduceerde interieurs: van tentoonstellingen tot winkelinterieurs, van kantoren tot restaurants. Dat doen ze het liefst zo duurzaam mogelijk, ook als de markt daar nog niet klaar voor is! Een gesprek over de zoektocht naar grootschalig hergebruik, noodzakelijke ecosystemen, radicale belastingwijzigingen en bij voorkeur rechthoekige interieurs.

Er zijn veel opvattingen over duurzaamheid en circulariteit, wat is jouw visie op deze begrippen?

Circulariteit valt onder onze duurzame ambities en het begrip duurzaamheid bekijken we zo breed als het is. Dus niet alleen dat mensen goed worden opgeleid, maar ook dat we een sociale plek kunnen bieden en dat we een mooie plek hebben om te werken. Daarnaast zijn we actief in het verduurzamen van onze productie door ons afval te verminderen en dit weer in te zetten in kleinere producten. Onze projecten proberen we circulair uit te voeren, maar dat zijn ze pas echt als onze klanten ze lang gebruiken en wij ze met afbreken niet weggooien, maar weer inzetten bij nieuwe projecten.

Hoe zien jouw opdrachtgevers dat, zijn ze geïnteresseerd in duurzaamheid?

Ik denk dat zo'n 70 procent van mijn opdrachtgevers vraagt om een duurzame, circulaire aanpak. Ze komen naar ons toe omdat ze weten dat wij dit aanbieden. Uiteindelijk gaat maar 30 procent het ook écht doen. Dat heeft onder andere te maken met de tenderprocessen maar ook met een bepaalde look en feel die ze willen hebben. De cirkel echt sluiten lukt nog niet altijd. Opdrachtgevers vinden het vaak ingewikkeld omdat ze graag ontzorgd willen worden. Ook zijn we zelf nog in de leer over hoe we het allemaal precies moeten aanpakken. Het is een uitdaging om circulair te produceren in een lineaire wereld.

Wat is jullie grootste afvalstroom en wat doen jullie er nu mee?

Van alles, maar het meeste is underlayment. Ik probeer het afval zelf te verminderen door mijn productie efficiënter in te richten. Tegelijkertijd ben ik bezig om een eigen ecosysteem om me heen te bouwen van partijen die interesse hebben in deze stroom. Uiteindelijk ga ik er ook voor zorgen dat ik alles wat ik maak weer terug kan nemen om het te gebruiken in nieuwe projecten. Maar liever zou ik met een druk op de knop gewoon een pak gebruikt underlayment willen bestellen.

Zijn er momenteel partijen bij wie je geschikte gebruikte materialen kan krijgen?

In de bouw gebeurt al heel veel, zoals bijvoorbeeld New Horizon. [Een bedrijf dat materialen uit gebouwen oogst en opnieuw aanbiedt, een proces wat urban mining heet. Red.] Je ziet nu veel aannemers- en bouwbedrijven met vergelijkbare ambities werken, maar dat zijn bouwmaterialen, daar heb ik niks aan.

Je zoekt dus eigenlijk een soort oogstkaart voor interieur?

Je hebt kleine startups, zoals Buurman in Utrecht en Rotterdam, maar die zijn vooral gericht op consumenten. Ik heb meer dan drie platen nodig. Nu ben ik bijvoorbeeld op zoek naar 700m2 goede kwaliteit MDF. Eigenlijk werk ik liever helemaal niet met MDF, maar de klant wil mooi glad gefreesde paneeltjes hebben. Dus nu probeer ik het op te lossen door zelf materiaal te gaan oogsten. Want het materiaal is er! Ergens zijn nu mensen MDF aan het zagen en hebben daarbij plaatjes van 1x1 meter over, dat hout wordt vaak gewoon weggegooid omdat het niets meer waard is.

Zouden sociale werkplaatsen een rol kunnen spelen in het terughalen en schoonmaken van gebruikte materialen?

Nee, het belastingsysteem moet op de schop. Sociale werkplaatsen zijn er niet op gericht om B2B te werken. Ik heb het wel geprobeerd, maar ze kunnen de productie hoeveelheid en de kwaliteitseisen niet aan. Bovendien vind ik het niet in de tijdsgeest passen om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, gesubsidieerd en voor een laag loon dit werk te laten doen. Daarmee houd je ook het lineaire systeem in stand. Je moet het belastingsysteem aanpassen door op hergebruikte materialen geen BTW te heffen en arbeid die daarvoor wordt ingezet een lager tarief geven. Dan creëer je een gezond businessmodel.

Maar de vraag blijft hoe krijg je die materialen terug? Wie gaat ze bewerken, zodat ze weer ingezet kunnen worden?

Het is natuurlijk belangrijk dat je materialen anders gaat monteren. Dat je materialen kiest die beter herbruikbaar zijn, die je makkelijker los kunt halen en daarna opnieuw bewerken. Dan wordt het ook makkelijker om materialen weer terug te nemen en op deze manier kun je als producent echt de verantwoordelijkheid nemen. Voor de tentoonstellingsbouw heb ik het 7 Loops systeem ontwikkeld waarin ik de klant, ontwerpers en bouwers in het proces betrek om vanaf het begin circulair te werken. Tijdens de productie en als de tentoonstelling is gebouwd zetten we alle onderdelen en materialen die zijn gebruikt in onze database met foto’s naar de tekeningen. Dan communiceer ik daar intern over zodat mijn collega’s zien wat er vrijkomt en dat dan kunnen reserveren voor hun projecten. Ik ga niet voor 100 procent circulariteit maar houd de 80/20 regel aan waarbij ik met de grootste massa iets probeer te doen. De goede materialen zijn dan gereserveerd en die neem ik mee terug. Soms stuur ik ook nog een mail naar mijn ecosysteem om te zien of zij interesse hebben. Wat er dan nog overblijft gaat de afvalcontainer in, maar dat is dan een stuk minder.

Onlangs had ik in het Rijksmuseum een tentoonstelling met veel berkenmultiplex en spiegels staan, dat materiaal heb ik grotendeels teruggenomen. De sokkels en glaskappen zijn bijna allemaal naar een museum in Volendam gegaan.

 

Zijn jullie vaak betrokken bij de afbouw van jullie eigen projecten en hoeveel neem je daar dan van terug?

Fiction Factory komt voort uit de decor- en standbouw. Het is echt niet zo dat daar alles weggegooid wordt. We hebben jarenlang stands gebouwd voor G-star en onze opslag bestaat bij de gratie van die stands. De materialen kwamen telkens terug zodat we die opnieuw konden inzetten. Dus wij weten precies hoe dit moet; Trailer in trailer uit, design for disassembly, het zit al helemaal in ons systeem. Maar het kan nog veel beter want we tacken nu bijvoorbeeld veel, dat is goedkoop en snel. Als je dat slim doet hoef je maar 10 procent van de hele stand weg te doen en er een nieuwe laag op te plaatsen. Dat proces zijn we aan het finetunen.

Welke rol speelt de opdrachtgever in het streven naar circulariteit, betrek je deze in het proces?

Zeker betrek ik hen in het proces. Het begint altijd bij de opdrachtgevers; Wie betaalt, bepaalt. Een architect betaalt niet een materialenpaspoort, of de keuze daarvoor, dat doet de opdrachtgever. Iemand zei pas tegen mij: je ontwerp wordt nooit beter dan je klant. Omdat we als bouwer altijd later in het proces aan bod komen heb ik www.circu-leren.nl opgericht waarmee ik presentaties en workshops geef aan klanten en ontwerpers. Ook kan ik ze vanaf het begin begeleiden in circulair bouwen.

Hoe werk je graag met ontwerpers, wat verwacht je van hen?

Het is lastig wanneer we helemaal uitgewerkte tekeningen krijgen van ontwerpers die nog geen idee van circulair bouwen hebben. Eigenlijk wil ik ze aan het begin van het ontwerpproces eerst uitleggen hoe dit proces werkt zodat ze dat mee kunnen nemen. Maar soms gaat het ook per ongeluk goed. Voor dat project met de MDF-panelen is een maatvoering bedacht van 90*90 centimeter. Dan denk ik, doe nu liever 120, dan heb je de plaatmaat. Maar het blijkt dat we die stroken in het project weer ergens anders kunnen gebruiken, waardoor ik helemaal geen afval heb!

Officieel werken we met 3 strategieën: less is more, design for dissasembly, use good materials. Hier heb ik een vierde aan toegevoegd: round is not circular.

Al het plaatmateriaal is rechthoekig dus alles wat je rond maakt levert rare ‘afval’ stukken op. Ook kost het veel energie en extra materialen om ronde objecten te maken. De vier strategieën proberen we toe te passen in de uitvoering van onze projecten. Dat lukt niet altijd, maar mijn advies is om beter heel veel imperfect te doen dan maar een heel klein beetje perfect.

Al je spreekt over ‘good materials’, wat heeft dan je voorkeur? En welke materialen of technieken zijn geschikt wanneer ontwerpers toch veel kleur willen gebruiken?

Het is iedere keer aftasten omdat het allemaal parameters zijn die je aan- en uitzet. We zetten nu in op het gebruiken van bio-based materialen en duurzame verven, lakken en oliën. We kunnen daar veel mee voor elkaar krijgen, maar met ad hoc beslissingen gaat het vaak toch mis. Bijvoorbeeld in de tentoonstelling Slavernij, daar hadden we een blauw podium geplaatst die wit had moeten zijn, daar had ik nog één dag voor. Dan kan je niet met bio-based verven beginnen, het drogen duurt gewoon te lang.

De belangrijkste take-aways:

Dit onderzoek is mede mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie en Baars & Bloemhoff.

MEER ARTIKELEN LEZEN ZOALS DEZE?

Wil jij op de hoogte blijven van vergelijkbare nieuws items? Meld je aan, dan sturen wij jou iedere 2 weken interessante en inspirerende updates.